Ο Άθως αποτελεί όρος με ύψος 2. 033 μέτρα, στο οποίο καταλήγει η ανατολικότερη των γλωσσών της χερσονήσου της Χαλκιδικής, η παλαιότερον ονομαζομένη 
Ακτή και ήδη συνώνυμη του όρους και καταλαμβάνει το Ν. ακραίο τμήμα της ομώνυμης χερσονήσου, της χερσονήσου του Άθω. Η ονομασία Άθως (-ω), όπως και οι ονομασίες Άθων (ωνος) και Αθόως (-ω), με τις οποίες επίσης αναφέρεται είναι αρχαίες (ο τύπος Άθως απαντά στον Αισχίνη 72, 25, στον Θεόκριτο 7,77 κλπ ,ο τύπος Άθων στον Ηρόδοτο 6, 44, 7, 21, στον Θουκυδίδη 5 ,3, στον Στράβωνα 330, ο τύπος Αθόως στον Όμηρο Ξ 229). Ο Άθωνας είναι νεοελληνικός. Οι τύποι Όρος και (κυρίως) Άγιον ‘Όρος που χρησιμοποιούνται παράλληλα με την ονομασία Άθως από τον 11ο αιώνα, συνδέονται με τον χαρακτήρα του Άθω ως μοναστικής πολιτείας. Επίσης ο Άθως καλείται και μεγάλο και μαύρο και καλόν όρος . Αυτή την υπέροχη, μυστηριακή και με περισσό κάλος χερσόνησο ζήλεψε η Παναγία μας και ο γιός της, Ιησούς Χριστός, της την δώρισε και από τότε άνθρωποι ενάρετοι και Θεοσεβείς προσέρχονται και υμνολογούν και δοξάζουν τον τριαδικό θεό.
Ακτή και ήδη συνώνυμη του όρους και καταλαμβάνει το Ν. ακραίο τμήμα της ομώνυμης χερσονήσου, της χερσονήσου του Άθω. Η ονομασία Άθως (-ω), όπως και οι ονομασίες Άθων (ωνος) και Αθόως (-ω), με τις οποίες επίσης αναφέρεται είναι αρχαίες (ο τύπος Άθως απαντά στον Αισχίνη 72, 25, στον Θεόκριτο 7,77 κλπ ,ο τύπος Άθων στον Ηρόδοτο 6, 44, 7, 21, στον Θουκυδίδη 5 ,3, στον Στράβωνα 330, ο τύπος Αθόως στον Όμηρο Ξ 229). Ο Άθωνας είναι νεοελληνικός. Οι τύποι Όρος και (κυρίως) Άγιον ‘Όρος που χρησιμοποιούνται παράλληλα με την ονομασία Άθως από τον 11ο αιώνα, συνδέονται με τον χαρακτήρα του Άθω ως μοναστικής πολιτείας. Επίσης ο Άθως καλείται και μεγάλο και μαύρο και καλόν όρος . Αυτή την υπέροχη, μυστηριακή και με περισσό κάλος χερσόνησο ζήλεψε η Παναγία μας και ο γιός της, Ιησούς Χριστός, της την δώρισε και από τότε άνθρωποι ενάρετοι και Θεοσεβείς προσέρχονται και υμνολογούν και δοξάζουν τον τριαδικό θεό.
ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΜΟΝEΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
1. Μονή Μεγίστης Λαύρας
2. Μονή Βατοπεδίου
3. Μονή Ιβήρων
4. Μονή Χιλανδαρίου ή Χελανδαρίου
5. Μονή Διονυσίου
6. Μονή Κουτλουμουσίου
7. Μονή του Παντοκράτορα
8. Μονή Ξηροποτάμου
9. Μονή Ζωγράφου
10. Μονή Δοχειαρίου
11. Μονή Καρακάλλου
12. Μονή Φιλοθέου
13. Μονή Σίμωνος Πέτρας
14. Μονή Αγίου Παύλου
15. Μονή Σταυρονικήτα
16. Μονή Ξενοφώντoς
17. Μονή Γρηγορίου
18. Μονή Εσφιγμένου
19. Μονή Αγίου Παντελεήμονος
20. Μονή Κωνσταμονίτου ή Κασταμονίτου
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Χάρτης της χερδονήσου του Άθω με τις κυριώτερες μονές και σκήτες
Η χερσόνησος του Άθω ή του Αγίου ‘Όρους είναι η ανατολικότερη από τις τρεις χερσονήσους της Χαλκιδικής και εκτείνεται μεταξύ των παραλλήλων 40ο 06’ 44΄΄
και 40° 27’ 07΄΄Β. πλάτους και των με μεσημβρινών 23° 59’ 30’’ και 24° 23΄ 47’’Α. μήκους. Βρέχεται ΝΑ. από τον κόλπο Ορφανού (Στρυμονικό) και Δ. από τον κόλπο Αγίου Όρους (Σιγγιτικό). Το έδαφος της χερσονήσου του Άθω είναι ορεινό και δυσπρόσιτο, καλύπτεται από πυκνά δάση (καστανιές, έλατα, πεύκα, βελανιδιές στις ψηλές περιοχές και πολλών ειδών μικρά φυτά και ελιές σε χαμηλότερες περιοχές) και υπάρχουν άφθονα νερά. Στη χερσόνησο ζουν πολλά άγρια ζώα, όπως: ζαρκάδια, αγριογούρουνα, αλεπούδες, τσακάλια, λαγοί, πέρδικες, φίδια, σκορπιοί, αετοί, γεράκια. Το σχήμα της χερσονήσου είναι 
στενό και επίμηκες με απόκρημνες ακτές, χωρίς φυσικά λιμάνια. Υπάρχουν όμως και γραφικοί λόφοι, δάση και άφθονα νερά. 
Η χερσόνησος συνδέεται, με τη Χαλκιδική, με τον Ισθμό του Ξέρξη, που χωρίζει τον όρμο Πρόβλακας, στον ΒΑ. μυχό του Σιγγιτικού κόλπου, από τον όρμο της Ακάνθου στον κόλπο της Ιερισσού. Στον ισθμό αυτό ο Ξέρξης είχε επιχειρήσει να ανοίξει διώρυγα, το 481 π.χ, για να αποφύγει τον παράπλου της χερσονήσου και τους ισχυρούς κατεβατούς ανέμους, οι οποίοι προξένησαν σοβαρές ζημίες στον στόλο του πατέρα του, Δαρείου, στην εκστρα τεία του κατά της Ελλάδας, το 493 πχ. Προχωρώντας νοτιότερα συναντάμε το βουνό Μέγας Ζυγός, με ψηλότερη κορυφή τη Μεγάλη Βίγλα (510 μ). Η ράχη αυτή αποτελεί το σύνορο που χωρίζει την περιοχή του Αγίου Όρους από τον νομό της Χαλκιδικής. Άλλες κορυφές στον Μεγάλο Ζυγό είναι το Καραούλι και η Ξηρόβρυ ση (382 μ). Νοτιότερα υψώνονται το Αματερό (408 μ.), ανάμεσα στις Μονές Χιλανδα ρίου (Χελανδαρίου) και Βατο πεδίου ο Προφήτης Ηλίας (591 μ ).Ανα τολικά της Μονής Κωνσταμονίτου το Κρυοβού νι ή Κρειοβούνι (665 μ), μεταξύ των Μονών Δοχειαρίου και του Παντοκράτορα ο Αντίθως ή Αντίθωνας (1042 μ), μεταξύ των Μονών Σίμωνος Πέτρας και Αγίου Παύλου οι Πόρτες (1215 μ ), ο Άθως (2033 μ ), ο Παλιόπυργος (801 μ ) και η Ρειτρογαλιά (1048 μ ). Ο Άθως πέφτει απότομα προς τη θάλασσα σχηματίζοντας τα ακρωτήρια Ακράθως (ή Άγιον Όρος) και Πίννες (Νυμφαίο). Στις Α. Ακτές της χερσονήσου η ακτογραμμή της αυτόνομης μοναστικής πολιτείας αρχίζει με τον όρμο Πλατύ, πριν από το ακρωτήριο Αράπης, που αποτελεί το νότιο όριο του κόλπου της Ιερισσού. Από εκεί κατευθύνεται ΝΑ. μέχρι τον όρμο της Μονής Εσφιγμένου (Αγίου Συμεών), το ακρωτήριο Άγιοι Θεόδωροι, το ακρωτήριο Θυμωνιά και τον όρμο Βατοπεδίου, που αποτελεί και τη μεγαλύτερη κόλπωση και των δύο πλευρών της χερσονήσου του Άθω. Από την περιοχή αυτή ως το ακρωτήριο του Ακράθω, στο Νότο, υπάρχουν ακρωτήρια (Βατοπέδι, Χαλκιάς, Σταυρονικήτα, κ.ά.) και μικροί όρμοι ή τεχνητά προσορμητήρια, κυρίως στα σημεία όπου υψώνονται οι μονές μέσα στα πυκνά δάση που καλύπτουν τη χερσόνησο. Από το ακρωτήριο Πίννες (ή Νυμφαίο) στο ΝΔ. άκρο της χερσονήσου, προχωρώντας ΒΔ, οι ακτές σχηματίζουν τον όρμο Δάφνης και τα ακρωτήρια Ρούσικο, Γιοβάνιτσα, Θηβαΐδα και Προσφόρι, το οποίο βρίσκεται στο όριο μεταξύ της χερσονήσου του Άθω και του κυρίου σώματος της Χαλκιδικής. ΚΛΙΜΑ
Το κλίμα της περιοχής της χερσονήσου του Άθω είναι γενικά μεσογειακό, με ήπιους χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια. Αυτό οφείλεται στην ευεργετική επίδραση της θάλασσας που την περιβάλλει. Το ύψος των βροχοπτώσεων κυμαίνεται από 600 μέχρι 800 χιλιοστόμετρα, αλλά στην υψηλότερη κορυφή της, τον Άθω, ξεπερνά τα 1.000 χιλιοστόμετρα.
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Η χερσόνησος του Άθω αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα του ελληνικού κράτους, με την ονομασία: Άγιον Όρος ή Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία ή Αθωνιάς Δημοκρατία.
Έχει έκταση 336 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό 1.472 (1981), 1.536 (1991). Πρωτεύουσα είναι οι Καρυές (216 κατ, 1991), με επίνειο τη Δάφνη(16 κατ. 1991). Η πυκνότητα ανέρχεται σε 4,6 κατοίκους ανά τετρ. χιλιόμετρο. Η Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία περιλαμβάνει 20 μονές (17 ελληνικές, 1 ρωσική, 1 σερβική και 1 βουλγαρική), 12 σκήτες και 204 κελιά, καθώς και καλύβες, καθίσματα και ησυχαστήρια ή ασκητήρια με τη μορφή καλύβας ή διαρρυθμισμένου σπηλαίου. Η Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία υποδιαιρείται σε 20 περιοχές, που βρίσκονται στην εξουσία των 20 κυρίαρχων μονών. Οι 
περισσότερες μονές βρίσκονται κοντά στην ακτή, εκτός από τις μονές Κουτλουμουσίου, Φιλοθέου, Κωνσταμονίτου, Ζωγράφου και Χιλανδα ρίου (Χελανδαρίου), που βρίσκονται στην ενδοχώρα. Τα περισσότερα
ησυχαστήρια είναι συγκεντρωμένα στο νότιο τμήμα της χερσονήσου. Υπάρχουν επίσης δύο ιδιαίτεροι οικισμοί, για τους οποίους έγινε ήδη λόγος, η πρωτεύoυ σα Καρυές, στο κέντρο σχεδόν της χερσονήσου, και το επίνειό της, Δάφνη. Στις Καρυές εδρεύουν: η Ιερά Κοινότης, η οποία ασκεί την ανώτατη εποπτεία και αποτελείται από τους αντιπροσώπους των 
20 μονών, η Ιερά Επιστασία, εκτελεστικό σώμα που αποτελείται από τέσσερα μέλη, ο Γενικός Διοικητής, που εκπροσωπεί την κρατική εξουσία, καθώς και άλλες μικρότερες διοικητικές ή θρησκευτικές αρχές και υπηρεσίες.
20 μονών, η Ιερά Επιστασία, εκτελεστικό σώμα που αποτελείται από τέσσερα μέλη, ο Γενικός Διοικητής, που εκπροσωπεί την κρατική εξουσία, καθώς και άλλες μικρότερες διοικητικές ή θρησκευτικές αρχές και υπηρεσίες. Στη μοναστική πολιτεία ισχύει το «άβατο», το οποίο είναι από τα αρχαιότερα και αυστηρότερα καθεστώτα του Άθω, δηλαδή απαγορεύεται η είσοδος γυναικών και κάθε θηλυκού ζώου, στα όρια της επικρατείας της, ακόμη και να προσορμιστεί στους λιμε νίσκους της πλοίο που μεταφέρει γυναίκες ή και να πλησιάσει σε από σταση μικρότερη από 500 μέτρα από την ακτή, για να μη σκανδαλίζονται οι μοναχοί ούτε με τα μάτια στη θέα του θηλυκού. Η απαγόρευση αυτή επεκτείνεται επίσης στους ευνούχους και στους αγένειους παίδες (ανήλικους) και άνδρες (σπανούς), στους οποίους κατ’αρχήν απαγορεύονταν και η προς εκπαίδευση και διακονία παντός είδους (οικοδομική εργασία, υδροφορία κλ.) είσοδος στις μονές. Η παράβαση του «άβατου» τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών.
Μία ένδειξη της παλαιότητας του αβάτου του Αγίου Όρους έχομεν από τον Ιούνιο του 1046 όταν ο αυτκράτορας Κωνσταντίνος Θ’ ο Μονομάχος επικύρωσε, με χρυσόβουλλο λόγο, το δεύτερο τυπικό του Αγίου Όρους με το οποίο ρυθμίζονταν οι οικονομικές σχέσεις των μοναχών και αποκλείονταν από το Άγιον Όρος οι γυναίκες, οι αγένειοι νέοι και οι
ευνούχοι. Οι μονές του Άθω ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο. Επίσης τον χρόνο δεν τον μετρούν από τα μεσάνυχτα όπως συμβαίνει παντού, αλλά από τη δύση τού ηλίου. Στη μονή των Ιβήρων μετρούν τον χρόνο από την ανατολή του ηλίου.
Η Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρους συντηρείται από κρατική επιχορήγηση, από εισοδήματα ακινήτων και γαιών που έχει σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, από την εκμετάλλευση του μεγάλου δασικού πλούτου της περιοχής, από γεωργικά προϊόντα που παράγουν οι ίδιοι οι μοναχοί (ξηρούς καρπούς, λάδι, ελιές, κρασί κ.ά.), καθώς και από την κατασκευή χειροτεχνημάτων (ξυλογλυπτικής, βιβλιοδεσίας, αγιογραφίας κ.λ.π).
